Αυτονομία και Συνεξάρτηση ή Μπαμπάς και Μαμά;

Αν ο πατέρας είναι αυτός που μας οριοθετεί και μας ορίζει, αυτός που παίρνει την ευθύνη μας μέχρι να μας δυναμώσει και να μας σπρώξει έξω από το σπίτι, και αν η μητέρα είναι αυτή που μας προστατεύει συναισθηματικά και μας φυλάει στην ποδιά της, γαλουχώντας μας ότι μόνο αυτή μας συμπονά πραγματικά, ίσως ο πατέρας τελικά συμβολίζει την αυτονομία και η μητέρα την συνεξάρτηση.

Ο πατέρας παραδοσιακά είχε το ρόλο του κουβαλητή και του προστάτη. Ήξερε ότι για να επιβιώσεις πρέπει να είσαι δυνατός και ικανός να παλέψεις στον έξω κόσμο για να φέρεις φαΐ στο σπίτι. Η μητέρα παραδοσιακά είχε το ρόλο της φροντίστριας. Αυτής που θα προσέφερε ξεκούραση και θαλπωρή στον κουρασμένο κουβαλητή της. Ως γονείς, το καθήκον του πατέρα ήταν να προστατεύει από τους κίνδυνούς και της μητέρας να αναθρέφει και να φροντίζει.

Ίσως και η αιώνια μάχη του ζευγαριού να έχει από πίσω τη σύγκρουση μεταξύ αυτονομίας και συνεξάρτησης. Ο μπαμπάς θέλει να φτιάξει αυτόνομα, δυνατά παιδιά, η μαμά θέλει να φτιάξει τρυφερά, καλά παιδιά. Ο μπαμπάς ζητά αέρα και χαρά, η μαμά ζητά συγχώνευση, και αγκαλιά. Κι όσο ο μπαμπάς μας σκληραγωγεί, η μαμά τρέχει να μας βάλει κάτω από τις φτερούγες της, κι όσο η μαμά μας νταντεύει, ο μπαμπάς, μας σπρώχνει μακριά της.

Όταν το ζευγάρι είναι καλό και ικανοποιημένο ο ένας από τον άλλον, όταν δηλαδή ο καθένας λαμβάνει εκτίμηση για το ρόλο και τη συνεισφορά του στην οικογένεια, τα παιδιά απολαμβάνουν τα αγαθά της ασφάλειας, της φροντίδας, της εξέλιξης. Νιώθουν δυνατά και ικανά και συνδέονται άνετα και με ασφάλεια. Μπορούν να στρέψουν το βλέμμα τους στον εαυτό τους και στην ανάπτυξη τους, όπως τους εμπνέει ο μπαμπάς και αναζητούν να συνδεθούν με ανθρώπους που θα μοιράζονται εμπειρίες και χαρά, όπως γεύονται απλόχερα από τη μαμά τους.

Όταν το ζευγάρι δεν είναι καλό, ο μπαμπάς νιώθει μόνος και η μαμά στρέφεται στα παιδιά της. Ή αν αλλάξουμε τη στίξη, η μαμά πέφτει με τα μούτρα στα παιδιά και ο μπαμπάς νιώθει απόρριψη.

Η μάνα έχει κατηγορηθεί πολλές φορές στο παρελθόν για τη ψυχοπαθολογία των παιδιών της.

Οι πρώτες σημαντικές έρευνες για τη σχιζοφρένεια έφτασαν να μιλούν για σχιζογόνο μάνα (Frieda Fromm-Reichmann ), ενώ οι Lidz και Lidz θεωρούσαν ότι τα μοτίβα της συζυγικής λοξοδρόμησης και του συζυγικού σχίσματος, κατέληγαν σε σχιζοφρενείς γιους. Ο θεωρητικός πατέρας της συστημικής θεραπείας Gregory Bateson μαζί με την ομάδα του στο Mental Research Institute πήραν το βάρος από την μάνα ή τον πατέρα ως υπάρξεις και κατηγόρησαν τα επικοινωνιακά δυσλειτουργικά μοτίβα των γονιών απέναντι στα παιδιά, όπως τον «Διπλό Δεσμό» ως αίτιο της σχιζοφρένειας. Ο αγαπημένος μου Carl Whitaker περιγράφει: «Επειδή η υπόθεση πίσω από τα αίτια της σχιζοφρένειας έχει ως εξής: ο Πατέρας και η Μητέρα δεν έχουν ισχυρό δεσμό. Το έμβρυο αναπτύσσει ισχυρό δεσμό με τη Μητέρα και αυτή ανταποκρίνεται σε αυτόν, τον ενδομήτριο σημαντικό της Άλλον. Ο Πατέρας χαλαρώνει το δεσμό του και προσκολλάται κάπου αλλού- χρήματα, γραμματέας του, αμάξι, τη μαμά του. Το μωρό γεννιέται. Η Μητέρα συνδέεται πολύ βαθιά. Ο Πατέρας ενθαρρύνεται να συνδεθεί με κάτι άλλο για περίπου ενάμιση χρόνο. Έπειτα, όταν η Μητέρα επιστρέψει στον Πατέρα, αυτός ίσως να μην είναι διαθέσιμος. Τότε η μητέρα απομονώνεται και ανάλογα με το οικογενειακό της ιστορικό, αυτή η απομόνωση εσωκλείει τον φόβο της τρέλας. Επιστρέφει λοιπόν στην στενή συμβίωση με το νήπιο της. Το παιδί ενέχει το ρόλο του διαδικαστικού μισού και η Μητέρα του εκλεκτικού μισού από το Όλον που συνδημιουργούν. Το παιδί διατηρεί τη συμβίωση παραμένοντας μωρό, τουλάχιστον όταν σχετίζεται με τη Μητέρα, αν και μπορεί να συνδεθεί διαφορετικά με τον

έξω κόσμο. Στην εφηβεία, για να προστατεύσει τη Μητέρα από το φόβο της τρέλας ξανά, εξαιτίας της επικείμενης απομόνωσης της, το παιδί ξαναγίνεται μωρό.»

Προφανώς όλοι οι παραπάνω σπουδαίοι κατά τ’ άλλα ερευνητές και διανοητές, δεν έκαναν παρά κάποιες αυθαίρετες υποθέσεις και σε καμία περίπτωση δε στοιχειοθετούν τεκμήρια για τη γένεση της σχιζοφρένειας ή οποιασδήποτε ψυχοπαθολογίας. Όμως συμφωνούν και συμφωνούμε κι εμείς στο εξής: η σχέση του ζευγαριού αν δεν είναι υγιής παιδεύει τα παιδιά τόσο στην ανήλική, όσο και στην ενήλικη ζωή.

Ανάμεσα στα εξαπολύοντα πυρά μιας παραπονεμένης μαμάς και ενός απαξιωμένου μπαμπά, είμαστε εμείς τα παιδιά, έρμαια των συναισθηματικών τους, άλυτων συγκρούσεων.

Η μαμά τείνει να κερδίζει γιατί παίζει με ύπουλα όπλα, που τα αποκαλεί «αγάπη» ενώ είναι στην πραγματικότητα εξάρτηση. Ο μπαμπάς απομένει μια μοναχική φιγούρα που είτε φορά τη στολή του σκληρού και άτεγκτου, είτε τη στολή του αδύναμου και δυστυχή. Καημένοι μπαμπάδες, μοναχικά πλάσματα, στερημένα από εκτίμηση και αγάπη! Που φτιάχνετε αγόρια που δεν μπορούν να ταυτιστούν με το φύλο τους και κορίτσια που ψάχνουν να παντρευτούν τον σωτήρα της μαμάς τους. Καημένες μαμάδες που χάσατε την αυτοεκτίμηση σας μέσα από το ρόλο της φροντίστριας και ψάχνετε να βρείτε νόημα ύπαρξης μέσα από τα παιδιά σας! Καημένη γενιά των 30, 40, 50 και πάνω που παλεύουμε να βρούμε τι είναι καλύτερο να είμαστε: αυτόνομοί ή συνεξαρτητικοί; Τυχερές νεότερες γενιές, απόγονοι γονιών που αναζητούν και ψάχνουν και βρίσκουν το ρόλο τους, παντρεύοντας την παράδοση με τη μεταμοντέρνα προοπτική, την ευτυχία τους, την υγεία στις σχέσεις τους, την βέλτιστη διαπαιδαγώγηση σας!

Βιβλιογραφία:

Frieda Fromm-Reichmann, Psychoanalysis and Psychotherapy: Selected Papers of Frieda Fromm-Reichmann, Jan 1, 1951, Dexter Bullard

Theodore Lidz, The Origin & Treatment of Schizophrenic Disorders, 1973, Basic Books Inc.

Gregory Bateson, Don D. Jackson, Jay Haley, & John Weakland, Toward a theory of schizophrenia, Behavioral Science [1956] 1(4): 251-254

Carl Whitaker, Midnight Musings of a Family Therapist, 1989, Norton

8 Δεκέμβρη 2023

Νικολέτα Μπουλταδάκη