Ακαδημαϊκό Έτος 2025 – 2026
Category: Άρθρα μας
Η υπεραπασχόληση με τον εαυτό βλάπτει σοβαρά την υγεία. Και τους άλλους.
Οι ερευνητές της θετικής ψυχολογίας διατείνονται ότι ο μεγαλύτερος δείκτης ευτυχίας και μακροζωίας είναι ο εθελοντισμός και οι μορφές κοινωνικής και πολιτικής δράσης στην κοινότητα. Ο Αριστοτέλης έλεγε ότι ο άνθρωπος είναι από τη φύση του ον κοινωνικό. Όποιος δεν έχει κοινωνική ταυτότητα είναι φαύλος ή θεός. Ο Χριστός κήρυττε να αγαπάμε αλλήλους ως εαυτόν. Οι Maturana και Varella υποστηρίζουν ότι η αγάπη, η συμβίωση, η συνεργασία και ο δεσμός με τους άλλους αποτελεί το βασικό ένστικτο του homo sapiens. Η επιστήμη των ανθρώπινων συστημάτων υποστηρίζει ότι η υγεία εξαρτάται από την ισορροπία ανάμεσα στον αυτόνομο και στον σχεσιακό εαυτό.
Φαντάζομαι υπάρχουν εκατοντάδες έρευνες από διάφορα επιστημονικά πεδία όπως η ψυχολογία, η φιλοσοφία, η βιολογία, η ανθρωπολογία, η φυσική, η κοινωνιολογία που καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η κοινωνική μας φύση ως όντα, είναι καίριος παράγοντας ευζωίας.
Στον αντίποδα, η εμφάνιση της ψυχανάλυσης και η ανάπτυξη της ψυχολογίας μελέτησαν πρωτίστως τον ατομικό εαυτό και τα μυστήρια του, απομονώνοντας τον ως αντικείμενο έρευνας από το περιβάλλον του. Σαν ο άνθρωπος να πέφτει από τον ουρανό και να αντιμετωπίζεται ως ένα πλάσμα που λίγο τα γονίδια και λίγο η πρώιμη ανατροφή τον καθορίζουν σε όλη του τη ζωή. Μπλέξαμε μέσα σε καθηλώσεις, μηχανισμούς άμυνας, υπεραναπληρώσεις, ασυνείδητα ατομικά και συλλογικά, με επιβραβεύσεις, τιμωρίες και μάθηση, με υπαρξιακά άγχη και αυτοπραγματώσεις. Και όσο πιο βαθιά μελετάμε τον άνθρωπο ως νου και βίωμα, τόσο περισσότερο απομακρυνόμαστε από την σχέση μας με αυτόν. Η ψυχολογία, στην υπερβολή της, αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σαν αντικείμενο και όχι σαν πλάσμα που αγαπά.
Αυτή η απομάκρυνση από την θέαση του ανθρώπου ως συνανθρώπου, ως συνεργάτη προφανώς εξυπηρέτησε τον καπιταλισμό και την αστικοποίηση. Όταν οι μικρές κοινωνίες έγιναν μικροσκοπικά διαμερίσματα και οι δουλειά στη φύση, 8ωρο 6ήμερο στο εργοστάσιο, η ανάγκη για τον άλλον, μετατράπηκε σε ανάγκη για χρήμα. Η αλληλεγγύη σε ανταγωνισμό και ο συνεργάτης σε εχθρό. Η ψυχιατρική ήρθε να επανορίσει την διαφορετικότητα δημιουργώντας – και εφευρίσκοντας ακόμα- ψυχοπαθολογικές συναρτήσεις. Γίναμε νευρωτικοί και ψυχωτικοί, φακελωθήκαμε σε ένα DSM, και κατασταλήκαμε με ψυχοτρόπες ουσίες- νόμιμες και παράνομες. Γίναμε τοξικομανείς και «τοξικοί».
Οι σχέσεις δε, αντί να τιμηθούν, μετατράπηκαν επίσης σε πεδίο ψυχιατρικής κουλτούρας. Η ανάγκη για τον άλλον μεταφράστηκε ως φόβος αυτονομίας. Η σύνδεση ως εξάρτηση και ο γάμος ως μικροαστικό κατάλοιπο. Ο δεσμός απέκτησε στυλ και οι σχέσεις υπέπεσαν σε μορφές εξουσίας.
Τελικά ο άνθρωπος είτε βαδίζει μόνος του είτε με παρέα κάτι δεν κάνει καλά, κάπου είναι ελλιπής, κάποια νοσηρότητα φέρει. Και μέσα σε όλο αυτό το άγχος εύρεσης ταυτότητας, την υπερεργασία για την κάλυψη ολοένα μεγαλύτερων (πλασματικών) αναγκών, την αγωνία για την σωματική υγεία, που προφανώς υποφέρει, ο ρόλος μας ως πολίτες, ως άτομα που αναγνωρίζουμε την ανάγκη για το κοινό καλό ως απόρροιά και πηγή του ατομικού καλού σχεδόν αφανίστηκε. Η επέλαση του εθνικισμού, η αυξανόμενη ξενοφοβία, η άνοδος φασιστικών ιδεωδών, η επανακουλτούρα των ασύλων, η σιωπή και η αδράνεια στην κοινωνική αδικία, η έλλειψη βασικών ενστίκτων αντίδρασης, το απλανές βλέμμα στη θέαση μωρών που πεθαίνουν και φυλών που αφανίζονται είναι η γιορτή του ατομικού εαυτού. Είναι η γιορτή τελικά ενός νέου ανθρωποειδούς που γεννάται. Του Χόμους Ανχόμους. Του πλάσματος που τείνει προς την αυτοκαταστροφή.
Στην πρόσφατη ημερίδα του Μεταλόγου, του περιοδικού της Συστημικής Εταιρίας Βόρειας Ελλάδας ακούστηκε με συγκίνηση ότι εμείς οι θεραπευτές (οι προσανατολισμένοι στο σύστημα και όχι στο άτομο) οφείλουμε να βγούμε περισσότερο στην κοινωνία. Νομίζω ότι όλοι οφείλουμε να επιστρέψουμε στη φύση μας και άρα στην κοινωνία. Πρώτα το εμείς και μετά το εγώ. Ακόμα και αν νιώθουμε ότι το εγώ είναι αδύναμο και ασθενεί. Κυρίως τότε. Η ενασχόληση με το κοινό καλό είναι μαγικά θεραπευτική. Και δε χρειάζεται φάρμακα και πακέτο συνεδριών. Καλή η αυτοαγάπη, αλλά να οδηγεί στην αγάπη. Διαφορετικά εμείς οι ειδικοί κατασκευάζουμε τον ίδιο τον ιό, που παλεύουμε να θεραπεύσουμε. Λιγότερα ψυχιατρικά εγχειρίδια, περισσότερη ποίηση.
Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
δεν θα πάψεις ούτε στιγμή ν’ αγωνίζεσαι για την ειρήνη και για το δίκιο.
……………………………………………………..
Δεν έχεις καιρό
δεν έχεις καιρό για τον εαυτό σου
αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος. Τάσος Λειβαδίτης
Χανιά, 9 Ιουνίου 2025
Νικολέτα Μπουλταδάκη
Δε φταις εσύ, η φαντασία μου τα φταίει
Δε φταις εσύ, η φαντασία μου τα φταίει
Αρχίζοντας από τα βασικά, υιοθετούμε την συστημική αρχή ότι ο άνθρωπος αενάως παλεύει να ισορροπήσει τις δύο βασικές αντίρροπες δυνάμεις μέσα του, που δεν είναι άλλες από την αυτονομία και την συνεξάρτηση. Αφενός είμαστε όντα αυτοποιητικά με απίστευτους μηχανισμούς αυτοσυντήρησης και επιβίωσης και αφετέρου είμαστε φύσει όντα κοινωνικά και πολιτικά. Έχουμε ανάγκη τους άλλους. Σε επίπεδο υπερσυστημάτων, δηλαδή κοινωνικό, είναι αυταπόδεικτο και αναμφισβήτητο. Κι ενώ οι ίδιοι νόμοι διέπουν τόσο τα υποσυστήματα, όσο και τα υπερσυστήματα, όταν εξετάζουμε τον εαυτό μας ως ερωτικό σύντροφο, οι φυσικοί νόμοι αντικαθίστανται από τους νόμους των παραμυθιών.
Γιατί μόνο έτσι εξηγείται ότι τελικά φαίνεται ότι είμαστε όλες πριγκίπισσες και όλοι πρίγκιπες! Είτε μεγαλώσαμε στα πούπουλα είτε την βιώσαμε την παραμέλησή μας, θεωρούμε εαυτούς ήρωες παραμυθιών. Υπερπολίτιμους και αξιολάτρευτους. Πώς να εξηγήσουμε διαφορετικά την ανάγκη μας να έχουμε κάποιον ολόδικό μας; Που, ιδανικά, θα έρθει να μας σώσει από το σκοτεινό πατρικό μας κάστρο που είμαστε εγκλωβισμένοι, δυστυχείς, και καταφρονημένοι και καβάλα στο λευκό του άλογο θα μας οδηγήσει στο υπέρλαμπρο παλάτι, που επιτέλους θα αναγνωριστεί η αξία μας και θα τελειώσουν τα βάσανά μας.
Ψυχοθεραπεία ή ψυχονοσηλεία;
Αναρωτιέμαι πολλές φορές πόσο σχετίζεται το θεραπευτικό αίτημα κάποιου που ξεκινά ψυχοθεραπεία με το αντίστοιχο ζητούμενο του θεραπευτή. Με λίγα λόγια, ξεκινώ ψυχοθεραπεία για να επιλύσω κάποια ζητήματα εσωτερικά ή πρακτικά, στοχεύοντας στην επίλυση συγκεκριμένων αδυναμιών μου, ενώ αντίθετα ο ψυχοθεραπευτής μου ρίχνει εντελώς αλλού το φως και εντοπίζει το «πρόβλημα» σε τελείως αχαρτογράφητα νερά για μένα. Και προφανώς αυτή η μετατόπιση του προβλήματος δεν αποτελεί προσωπική διαστροφή του θεραπευτή μου, αλλά ριζωμένη πεποίθηση που προέρχεται από το θεωρητικό του υπόβαθρο, την εμπειρία και το δικό του ψυχοθεραπευτικό ταξίδι. Read more
Σεβασμός στη Μοίρα του Άλλου
Μια από τις πιο μαγικές στιγμές στο ταξίδι της αυτογνωσίας και της ζωής είναι όταν αλλάζουν οι πεποιθήσεις μας. Και είναι ακόμα πιο τρανταχτό όταν τυγχάνει να είμαστε θεραπευτές. Που αφενός έχουμε ανάγκη μια σταθερή θεωρία για να στηριζόμαστε και να πορευόμαστε και αφετέρου πάνω σε αυτή τη θεωρία πασχίζουμε να είμαστε βοηθητικοί στα ανθρώπινα δράματα.
Μ’ αγαπά, δεν μ’ αγαπά – ο διπλός δεσμός στις ερωτικές σχέσεις
Ο διπλό δεσμός (double bind) είναι γνωστός στους κύκλους των ψυχοθεραπευτών ως υπόθεση για τη σχιζοφρένεια. Πράγματι, ο Gregory Bateson με τους συνεργάτες του Jackson, Haley και Weakland εξέδωσαν το άρθρο Toward a theory of schizophrenia το 1956, που εισάγει την έννοια του διπλού δεσμού για να εξηγήσει την ανάπτυξη της σχιζοφρένειας σε ένα μέλος της οικογένειας. Μια κατάσταση διπλού δεσμού εμφανίζεται όταν ένα άτομο (συχνά ένα παιδί) λαμβάνει επανειλημμένες αντικρουόμενες εντολές από το ίδιο άτομο (ας πούμε, έναν ενήλικα) με το οποίο το παιδί έχει μια σημαντική συνεχή σχέση.
Το άρθρο του Bateson και των συνεργατών του αναφέρει το ακόλουθο –διάσημο- τραγικό παράδειγμα:
Οικογενειακή ομοιόσταση – Άλλαξε, αν τολμάς
Η ομοιόσταση ως φυσικό φαινόμενο των έμβιων συστημάτων είναι η δύναμη της τάσης του συστήματος να επαναφέρεται στην πρότερή του κατάστασή. Για παράδειγμα το ανθρώπινο σώμα κινείται αυτόματα προς την προηγούμενη του υγιή κατάσταση, όταν έρχεται σε επαφή με ένα μικρόβιο ή ιό. Βάζει τα λευκά αιμοσφαίρια σε εμπόλεμη κατάσταση απομάκρυνσης του ξενιστή. Ή ένας βιότοπος, στον οποίο θα προσθέσουμε τεχνητά ένα ξένο πλάσμα, σταδιακά με το πέρασμα του χρόνου θα το αφανίσει, επιστρέφοντας στην γνώριμη του μικροοικολογία. Read more
Ο φόβος της σύνδεσης είναι ισχυρότερος από την επιθυμία της
Κάνουμε τα πάντα για να μας αγαπούν. Και τι πιο ανθρώπινο; Τις εντολές που πήραμε ως παιδιά για το να είμαστε καλά παιδιά, ως ενήλικες τις μεταφράσαμε να είμαστε αξιαγάπητα παιδιά. Και θέλουμε να είμαστε αξιαγάπητα παιδιά, για να μην είμαστε μόνα παιδιά. Και το ερώτημα που προκύπτει είναι: αληθινά δεν είμαστε μόνοι; Γιατί ο μεγαλύτερός μας φόβος είναι αυτός της σύνδεσης. Του λιωσίματος μέσα στον άλλο. Τη θυσία του αυτόνομου εαυτού.
Ο καλός, ο κακός και ο άγιος – το τρίγωνο του Karpman αλλιώς
Ας ρίξουμε μια ματιά στο τρίγωνο του Karpman. Ο Karpman, εμπνευσμένος από τον Eric Berne που εφηύρε τη συναλλακτική ανάλυση και μίλησε για τα παιχνίδια που παίζουν οι άνθρωποι, ισχυρίστηκε ότι σε όλες τις στενές σχέσεις τείνουμε να έχουμε έναν από τους εξής τρεις ρόλου: Θύμα, Θύτης, Σωτήρας. Ακούγεται απλό και ξεκάθαρο. Αυτό που είναι πιο σπουδαίο είναι ότι όταν παίζουμε τον έναν ρόλο, παίζουμε ταυτόχρονα και τους άλλους δυο!
Το Θύμα είναι αυτό που υπόκειται τα χτυπήματα της μοίρας. Έχει ελάχιστη δύναμη και εξουσία και είναι έρμαιο στην ευγενή ή όχι προαίρεση του Άλλου για να είναι καλά ή όχι. Κύρια πεποίθηση είναι το «Δε Φταίω», και σημαντική φιλοδοξία είναι μια καλή θέση στον παράδεισο.
Ο Θύτης καταρχάς είναι πάντα ο Άλλος. Είναι αυτός που έχει όλη την ισχύ και εξουσία να φέρεται στον Άλλον, όπως επιθυμεί. Φαίνεται εγωπροσανατολισμένος, ασεβής και αδιάφορος απέναντι στο συναίσθημα ή βίωμα του Άλλου. Κύρια πεποίθηση είναι το «Έχω Δίκιο» και όνειρό του οι άλλοι να γίνουν και να σκέφτονται, όπως αυτός. Read more
Αυτονομία και Συνεξάρτηση ή Μπαμπάς και Μαμά;
Αν ο πατέρας είναι αυτός που μας οριοθετεί και μας ορίζει, αυτός που παίρνει την ευθύνη μας μέχρι να μας δυναμώσει και να μας σπρώξει έξω από το σπίτι, και αν η μητέρα είναι αυτή που μας προστατεύει συναισθηματικά και μας φυλάει στην ποδιά της, γαλουχώντας μας ότι μόνο αυτή μας συμπονά πραγματικά, ίσως ο πατέρας τελικά συμβολίζει την αυτονομία και η μητέρα την συνεξάρτηση. Read more
Είν’ πανάκριβο σου λέω να Σ’ αγαπάς
Εκπλήσσομαι με τη συνειδητοποίηση ότι οι άνθρωποι δεν βιώνουν Αυτοαγάπη. Κάθε φορά σοκάρομαι σαν να μου είναι άγνωστο αυτό το γεγονός, αδυνατώ να το συνηθίσω. Οι πιο πολλοί, δε, αγνοούν την έννοια, την σημασία της αυτοαγάπης. Ρωτάω : «Πώς τα πας με τον εαυτό σου; Τον αγαπάς; Τον φροντίζεις; Κάνετε καλή παρέα;». Και οι απαντήσεις που παίρνω είναι συνήθως καταφατικές, ενθουσιώδεις, θριαμβευτικές. Ταυτόχρονα, εντελώς άσχετες με την ερώτηση. Οι περισσότεροι ταυτίζουν την αυτοαγάπη με την καλοπέραση. Ή –ακόμα χειρότερα- με την επιλογή ενός τρόπου ζωής σύμφωνο με την τελευταία μόδα. Βγαίνω βόλτες, γλεντάω, ταξιδεύω., πηγαίνω γυμναστήριο, κάνω δίαιτα κέτο (ή κάτι τέτοιο, ξέρω γω, είμαι πολύ ανέμελη και κουρασμένη για να εντρυφήσω). Μη παρεξηγηθώ, όλα αυτά καλά είναι. Αυτοαγάπη δεν είναι! Read more
Πότε τελειώνει η ψυχοθεραπεία;
Μια συχνή και ευφάνταστη ερώτηση που καλούμαστενα απαντήσουμε ως ψυχοθεραπευτές είναι πότε τελειώνει το θεραπευτικό ταξίδι. Νομιμοποιημένη απορία για τους εργάτες ψυχοθεραπευόμενους. Πόσο σκάψιμο πιά; Πόσες αλλαγές; Πόση ενηλικίωση; Που τελειώνει αυτή η μεταμόρφωση;
Οι δάσκαλοι κάθε θεραπευτικής κατεύθυνσης έχουν ο καθένας απαντήσει βασισμένοι στη – σε κάποιες περιπτώσεις αυτοδημιούργητη- θεωρία τους. Υπεραπλουστευμένα, για οικονομία λόγου, θα λέγαμε ότι : Read more
«Πολύ καλός, άλλα έφυγε τόσο νωρίς». Το τίμημα του Σωτήρα.
Τείνουμε να εξαδινακεύουμε ανθρώπους που στο ρόλο του Σωτήρα, του προστάτη θυσίασαν τη ζωή τους για το καλό των άλλων. Και πράγματι είναι σπουδαίο. Αν αυτοί οι άνθρωποι υπερασπίζονται μια μεγάλη ιδέα. Αν ζουν σε αυταπάρνηση για να αλλάξουν τον κόσμο.
Ζητήματα ζωής και θανάτου
Σάββατο μεσημέρι.. κάθομαι στον κήπο του γραφείου, έχοντας μόλις αποχαιρετήσει το τελευταίο ραντεβού της εβδομάδας. Η πλάτη μου έχει γύρει, ο αυχένας μου σαν να μη μπορεί να σηκώσει άλλο βάρος καταρρέει κι αυτός. Βρίσκομαι κουλουριασμένη στην καρέκλα μου, με μάτια βουρκωμένα. Θέλω να βγάλω μια κραυγή, μα δε ξέρω που να την απευθύνω. Στο Θεό; Σ’ έμενα; Στον κόσμο όλο;
Έζησα μια από τις πιο δύσκολες εβδομάδες επαγγελματικά. 37 ώρες δουλειά. Μεταξύ τους 3 ενεργά αυτοκτονικά «περιστατικά». Όπως και το τελευταίο άλλωστε. Και ψυχοθεραπεία έκανα, και εποπτεία έκανα και το φαγητό μου το έτρωγα, και καλό παιδί ήμουν. Στην προσωπική μου ζωή συμβαίνει το εξής: ο μεγάλος βαφτιστήρας μου, 14 χρονών είναι στην εντατική, διασωληνομένος, εξαιτίας πνευμονίας και σηπτικού σοκ. 9 μέρες σε νάρκωση, με την «κατάσταση» να κρίνεται σταθερή. Ένας άγγελος επί γης που για λίγες ώρες θα είχε πεθάνει και που η ζωή του κρέμεται από μια λεπτή κλωστή. Χωρίς να το έχει επιλέξει. Θέλει να ζήσει. Ονειρεύεται, σχεδιάζει, κοπιάζει. Read more
Η υπεραπασχόληση με τον εαυτό βλάπτει σοβαρά την υγεία. Και τους άλλους.
Οι ερευνητές της θετικής ψυχολογίας διατείνονται ότι ο μεγαλύτερος …
Δε φταις εσύ, η φαντασία μου τα φταίει
Δε φταις εσύ, η φαντασία μου τα φταίει Αρχίζοντας από τα βασικά, υιοθετούμε …
